Zenon Andrzejewski, Płk dr Józef Mieses (1882-1941), „Rocznik Przemyski” 2006, z. 4, s. 225-228

Józef Mieses

Urodził się 1.10.1882 r. w Przemyślu, jako syn Jacoba Osiasa Miesesa, kupca-hurtownika i Chai Lei z d. Gans, córki Leisora i Sary. Rodzice Józefa zawarli związek małżeński w Przemyślu 23.03.1880 r. Ojciec pochodził z Jaworowa i w chwili zawierania związku małżeńskiego miał lat 23, zaś matka była rodowitą przemyślanką i była jego rówieśnicą. Rodzina zamieszkiwała w Przemyślu przy ul. Jagiellońskiej 17 (L. konskr. 226), w kamienicy będącej własnością matki.

Józef miał dwanaścioro rodzeństwa: 4 braci (Nissel urodz. 29.05.1876 r., Mathias urodz. 30.06.1885 r., Abraham urodz. 18.06. 1888 r., Leizor urodz. 7.06.1896 r.) i 8 sióstr (Ester urodz. 2.12.1879 r., Cecylia urodz. 5.04.1881 r., Amalia urodz. 1.05.1884 r., Ewa urodz. 25.03.1887 r., Teresa Ida urodz. 10.02.1890 r., Maria urodz. 16.05. 1891 r., Anna urodz., 29.05.1892 r., Rachela urodz. 13.07.1894 r.).

W latach 1892-1900 Józef uczył się jako prywatysta c. k. Gimnazjum I z językiem wykładowym polskim w Przemyślu (późniejsze im. J. Słowackiego), w którym 25 czerwca 1900 r. zdał egzamin dojrzałości.

W roku akad. 1900/1901 podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Wiedeńskiego, poświęcając się dogłębnemu poznawaniu języków orientalnych oraz studiom filozoficznym. W owym czasie wykładali tutaj tacy profesorowie, jak: Müller, Haffner, Geyer, Wahrmund, Jodl, Müllner, Hoefler, Stohr, Boltzmann i Krall, którym młody Mieses dużo zawdzięczał.

W semestrze letnim roku akademickiego 1902/03 wyjechał do Berlina, gdzie na tamtejszym uniwersytecie słuchał wykładów profesora Brücknera, Delbrüera, Welitzscha, Ermana, Paulsena, Sachaua i Platego. Studia ukończył w semestrze letnim roku akad. 1903/04. trzy lata później, 27.06.1907 r., został promowany na doktora filozofii języków semickich i literatury, w połączeniu z historią Orientu i jej naukami pomocniczymi, na podstawie pionierskiej dysertacji: „Der Versuch eines Realwörterbuches zur Mischna”. Promotorami byli profesorowie: D.H. Müller i M. Bittner. Rozprawa liczyła ok. 400 stron i poświęcona była próbie opracowania rzeczowego słownika do Mischny, poprzedzonego wstępem zawierającym tworzenie nazw (pojęć ogólnych) Mischny, nie mających znaczenia rzeczowego.

Równolegle ze studiami uniwersyteckimi, od roku akad. 1900/01 odbywał studia w zakresie teologii judaistycznej w wiedeńskiej Wyższej Szkole Rabinackiej (Israelitish-Theologische Lehranstalt), kończąc ją w 1906 r. 1.04.1908 r. złożył egzamin rabinacki. W okresie studiów odbył podróże zagraniczne do Niemiec, Szwajcarii, Egiptu, Palestyny. Poza Wiedniem poznał dokładnie Berlin, Genewę, Aleksandrię, Kair, Judę.

15.11.1908 rozpoczął pracę w c. k. gimnazjum w Samborze, jako tymczasowy nauczyciel religii mojżeszowej, w której to szkole uczył do 17.03.1909 r. Następnie został przeniesiony do Tarnowa, gdzie do 23.09.1909 r. pracował w c. k. Gimnazjum I i II oraz Szkole Realnej, w tym samym charakterze. Rozporządzeniem z dnia 9.09.1909 r. L. 48336 Rada Szkolna Krajowa mianowała go zastępcą nauczyciela w c. k. Gimnazjum IV we Lwowie. W placówce tej pełnił obowiązki służbowe nieprzerwanie do listopada 1912 r., ucząc religii mojżeszowej w klasach I-VIII, w wymiarze 16 godzin tygodniowo.

Kolejnym rozporządzeniem Rady Szkolnej Krajowej z dnia 12.11.1912 r. L. 20023/IV otrzymał przeniesienie do c. k. Gimnazjum I z wykładowym językiem polskim w Przemyślu przy ul. Słowackiego 27. W macierzystym gimnazjum uczył nadal religii mojżeszowej w klasach I-VIII, w wymiarze 18 godzin tygodniowo, a ponadto od 27 listopada 1912 r. został dodatkowo zatrudniony, z tygodniowym pensum 8 godzin, w charakterze zastępcy dyrektora w c. k. Gimnazjum w Przemyślu na Zasaniu. Równolegle z pracą nauczycielską prowadził naukowe badania lingwistyczne. Ich plonem był artykuł pt. „Rozbiór krytyczny arabskiego przekładu ksiąg I i II Pentateuchu Rabbi Sadjasza Gaona (w. X)”.

W roku 1915 dr Józef Mieses został powołany do służby czynnej w armii austriackiej. W związku z pełnieniem służby wojskowej został urlopowany od zajęć szkolnych, a rozporządzeniem z dn. 3 sierpnia 1917 r. L. 17100 c. k. Rada Szkolna Krajowa zwolniła go z początkiem roku szk. 1917/18 z obowiązków nauczycielskich i już do końca I wojny światowej pozostawał w wojsku, pełniąc funkcję rabina polowego.

Po zakończeniu wojny przeniósł się do Warszawy, gdzie w latach 1918-1920 był wykładowcą w Państwowym Seminarium dla Nauczycieli Religii Mojżeszowej. 1.09.1920 r. wstąpił do Wojska Polskiego. 20.09.1920 r., jako rabin wojskowy w VIII randze, otrzymał przydział do Biura Wyznań Niekatolickich w Warszawie. Po kolejnych awansach na starszego rabina I, a następnie II klasy, 13.09.1921 r. został mianowany naczelnym rabinem Wojska Polskiego w randze podpułkownika. 13.07.1922 r. awansował do stopnia pułkownika, ze starszeństwem z dniem 1.06.1919 r. 16.03.1928 r. za wzorową służbę i działalność duszpasterską, władze wojskowe odznaczyły go Złotym Krzyżem Zasługi.

Funkcje naczelnego rabina Wojska Polskiego pełnił do dnia 3.08.1931 r., po czym został przeniesiony na stanowisko szefa duszpasterstwa mojżeszowego w Dowództwie Okręgu Korpusu IX w Brześciu nad Bugiem. Z dniem 31.10.1932 r. przeszedł w stan spoczynku i został oddany do dyspozycji DOK IX, bez przynależności służbowej, z zachowaniem tytułu naczelnego rabina Wojska Polskiego w stanie spoczynku.

Dr Józef Mieses ogłosił liczne prace naukowe o tematyce etymologicznej i z zakresu gramatyki w czasopismach polskich i zagranicznych. Wydał m.in. „Pięcioksiąg Mojżesza, Księga pierwsza: Genezis w języku hebrajskim z przekładem polskim” (Przemyśl 1913), jest autorem pracy pt. „Die älteste gedruckte deutsche Überzetzung des jüdischen Gebetsbuches a.d. 1530 und ihr Verfasser Antonio Margaritha” (Wiedeń 1916) oraz napisał uzupełnienie do talmudycznego słownika Léwy’ego (1919).

Władał sześcioma językami: hebrajskim, niemieckim, jidysz, francuskim, angielskim i włoskim.

Był żonaty z Ewą Grossinger. Zmarł śmiercią naturalną 2.12.1941 r. w Przemyślu, w swoim mieszkaniu przy ul. Mniszej 5. Urzędowa przyczyna zgonu: „osłabienie serca i zwapnienie”. Pogrzeb odbył się 3.12.1941 r. Został pochowany na Cmentarzu Żydowskim w Przemyślu przy ul. Słowackiego. Grobu nie udało się zlokalizować.